ခုခံႏိုင္စြမ္း အကာအကြယ္မရွိပဲ ဒုကၡေရာက္ေနတဲ့ လူေတြ(Vulnerable persons) အတြက္ အႏၱရာယ္ တစ္စံုတစ္ရာ (Hazard) ကို ရင္ဆိုင္လိုက္ရတဲ့အခ်ိန္မွာ ကပ္ဆိုး (Disaster) က်ေရာက္ေတာ့တာပါပဲ။ လူေတြဘာေၾကာင့္ Vulnerable ျဖစ္ရသလဲဆိုတဲ့ အေၾကာင္းေတြကို အရင္းစစ္ၾကည္႕လိုက္လို႕ရတယ္။ အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစံနစ္ေတြ၊ စီးပြားေရး အေဆာက္အအံုတည္ေဆာက္ထားပံုေတြ၊ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ ကြာဟမႈေတြ၊ ပညာသင္ယူခြင့္ရရွိႏိုင္မႈ အေျခအေန အစရွိတာေတြအားလံုးဟာ ကပ္ေဘးဒုကၡက်ေရာက္ရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းေတြပဲ။ ကပ္ဆိုးက်ေရာက္ဘို႕ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ကိုတြက္ခ်င္ရင္လြယ္လြယ္ေလးပဲ။ အႏၱရာယ္နဲ႕ ခုခံႏိုင္စြမ္းကို ေျမွာက္ ၿပီးေတာ့ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္အား (Capacity) နဲ႕စား အဲဒါဆိုရင္ ေဘးဒုကၡေရာက္ဘို႕ ရာခိုင္ ႏႈန္းဘယ္ေလာက္ရွိသလဲဆိုတာကို သိရမယ္။ Disaster Risk = (Vulnerability X Disaster)/Capacity
Disaster Risk ဆိုတာဘာလဲ - စံနစ္တစ္ခုရဲ႕ လက္ခံႏိုင္စြမ္းထက္ပိုႀကီးတဲ့ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပ်က္သြားတာကိုေခၚပါတယ္။ ကပ္ဆိုက္တာ (Disaster) ဟာ ဘာကိုျပသလဲဆိုရင္ အဲဒီ့ေနရာေတြမွာ အရင္ကတည္းက အႏၱရာယ္က်ေရာက္မႈ (Hazards) ေတြ ရွိေနခဲ့ၿပီးသား ဆိုတာကိုျပတယ္။ (ျပည္သူေတြ ေန႕စဥ္ႀကံဳေတြ႕ေနရတဲ့ အႏၱရာယ္ဟာ ဘာလဲဆိုတာ ဦးေႏွာက္ရွိသူတိုင္းသိပါတယ္ေနာ္)
အႏၱရာယ္ (Hazard)ဆိုတာကေတာ့ - လူေတြကိုဆိုးက်ိဳးေပးေနတဲ့ အင္အားစုတစ္ခု သို႕ စြမ္းအင္တစ္ခု ပါပဲ။
Vulnerability ဆိုတာကေတာ့ - ျဖစ္ပ်က္ထိခိုက္လြယ္မႈမ်ား (Susceptibility) နဲ႕ အကာအကြယ္မဲ့မႈ (Exposure) တို႕ပါပဲ။ ကပ္ဆိုက္မႈေတြကို အကာအကြယ္ေပးတဲ့ လူေတြနဲ႕ လူမႈေရးလုပ္ငန္းကိုလုပ္ေဆာင္တဲ့ သူေတြရဲ႕ အသြင္အျပင္ဟာ အၾကမ္းမ်ဥ္းအားျဖင့္ ကြဲျပားတယ္။ ကပ္ဆိုးေတြက်ေရာက္လာတဲ့အခါမွာ စီမံကြပ္ကဲ တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္မႈပံုစံ၊ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့သူေတြနဲ႕ တိုင္းျပည္တိုးတက္ေရးတည္ေဆာက္ေရး လုပ္ငန္းကို လုပ္ေနတဲ့ သူေတြ အုပ္ခ်ဳပ္မႈပံုစံေတြဟာလဲ ကြဲျပားတာပဲ။ (ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးကို တိုးတက္ေအာင္လုပ္ေနပါတယ္လို႕အျမဲတမ္း ေအာ္ေအာ္ေနတဲ့သူေတြ အခုေဘးထြက္ထိုင္ေနၾကဘို႕ အခ်ိန္သင့္ၿပီဗ်ာ)။
ကပ္ဆိုက္တဲ့အခါမွာ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြက
- ပထမဆံုးျဖစ္လာမွာ ခ်က္ခ်င္းလက္ငင္းတိုင္းတာလို႕ရတဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြ (အိမ္ယာေျမ၊ စိုက္ခင္းအစရွိတာေတြပ်က္စီးသြားတာ)
- ဒုတိယတစ္ဆင့္အေနနဲ႕ တိုက္ရုိက္မဟုတ္ပဲ ဆက္စပ္ေနတဲ့သူေတြ ေတြ႕ႀကံဳရမဲ့ ထိခိုက္မႈေတြ (လက္ေတြ႕ႀကံဳေတြ႕ ေနရသူေတြနဲ႕ စီးပြားေရး လူမႈေရးအဆက္အသြယ္ရွိတဲ့သူေတြ လုပ္ငန္းေတြ ရပ္သြားႏိုင္တယ္။)
- တတိယအဆင့္အေနနဲ႕ အဲဒီ့ကပ္ေဘးကို ေျဖရွင္းဘို႕ႀကိဳးစားရတဲ့အတြက္ ရႈပ္ေထြးတဲ့ စီးပြားေရး ေရႊ႕ေျပာင္းမႈေတြ (Shift in Macro Economy) ျဖစ္ေပၚလာတဲ့အတြက္ အႏုတ္လကၡဏာနဲ႕ ဆံုးရံႈးမႈေတြ ဟာ တစ္ျခားေနရာေတြကိုပါ စီးဆင္းသြားႏိုင္တယ္။
ေနာက္ထပ္ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ ဆိုးက်ိဳးတစ္ခုကေတာ့ အက်င့္စာရိတၱေတြကိုပါ ေျပာင္းလဲသြားေစႏိုင္တာပဲ။ ကပ္ေဘးဆိုက္လို႕ အလွဴေငြေတြ ရလာတဲ့အခါမွာ ေနာက္ထပ္ကပ္ဆိုက္ပါေစ လို႕ဆုေတာင္းေနတဲ့သူေတြ ေတာင္ရွိတယ္။ အစိုးရေတြကလဲ အဲဒီ့ကပ္ေဘးအႏၱရာယ္ေတြကို အကာအကြယ္လုပ္မဲ့အစား အဲဒီလို႕ ကပ္ဆိုက္ေအာင္ ကို လုပ္လာၾကတာ ေတြရွိတယ္။ (ဒက္ထိကိုမွန္လိုက္ေလဗ်ာ) By Mark A. Pelling, King's College)
ကၽြန္ေတာ္တုိ႕ ဘယ္သူ႕ေၾကာင့္ ဘယ္၀ါ့ေၾကာင့္လို႕ မေျပာေတာ့ပါဘူး။ ေခြးျပန္ေဟာင္လို႕ ေဒါသထြက္ရင္ ကိုယ္ပဲ ဒုကၡေရာက္မို႕လို႕ပါ။ လူေတြကို ဒုကၡေပးေနၾကလူေတြအတြက္ကေတာ့ ဒါေတြဟာ ထမင္းစား ေရေသာက္ပါပဲ။ တစ္ခုပဲမွတ္ထားၾကပါ ကပ္ဆိုက္တဲ့ သူေတြဆိုတာ နဂိုကတည္းက သူတို႕ဘ၀ဟာ အႏၱရာယ္ၾကားမွာ ရွင္သန္ေနရတဲ့ သူေတြမို႕လို႕ ကပ္ဆိုက္ရတာပါ။ အဲဒီ့အႏၱရာယ္မရွိရင္ သူတို႕ ကပ္ဆိုက္စရာ အေၾကာင္းမရွိပါဘူး။ နဲနဲဆက္လုိက္ၾကရေအာင္ဗ်ာ။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ ငယ္ငယ္ကတည္းကသင္ခဲ့ရတဲ့ ပံုေသနည္းတစ္ခုပါ။
(P1V1/T1) = (P2V2/T2) Pressure ဖိအားနဲ႕ Volume ထုထည္၊ Temperature အပူခ်ိန္ေတြဟာ အခ်ိဳးက်ဆက္စပ္ပါတယ္။ ဆက္စပ္ေနတဲ့ ေနရာေဒသႏွစ္ခုရဲ႕ အပူခ်ိန္၊ ေလဖိအားနဲ႕ ေလထုသိပ္သည္းဆ ေတြဟာ အခ်ိဳးညီညီရွိေနရတာပါ။ အခ်ိဳးမက်ေတာ့ဘူးဆိုရင္ကေတာ့ အခ်ိဳးက်ေအာင္ သဘာ၀ျပဳျပင္ေပးေတာ့ တာပါပဲ။ ေနရာေဒသတစ္ခုရဲ႕ အပူခ်ိန္ကိုအဓိကထိန္းေပးေနတာကေတာ့ သစ္ပင္ေတြပဲဆိုတာ ေခြးကအစသိ ပါတယ္။ ေခြးေတာင္မွ သစ္ပင္ရိပ္ကေလးဆို ေတာ္ေတာ္သေဘာက်သဗ်။ ေခြးေလာက္မွဦးေႏွာက္မရွိတဲ့ သူေတြကေတာ့ သိခ်င္မွသိမွာေပါ့ခင္ဗ်ာ။ သစ္ပင္ေတြကို သဘာ၀ အဲယားကြန္းႀကီးေတြ လို႕ေတာင္မွ တင္စားေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္တယ္ဗ်ာ။ အလယ္အလတ္ သစ္ပင္တစ္ပင္ဟာ တစ္ေန႕ကို ေရဂါလန္ ၁၀၀ေက်ာ္အထိ ေျမႀကီးထဲက စုပ္ယူၿပီးေတာ့ ပတ္၀န္းက်င္ေလထုထဲကို ပက္ျဖန္းေပးပါတယ္။ ဒီပမာဏကို အင္နာဂ်ီယူနစ္တစ္ခုအျဖစ္ေျပာင္းလိုက္ရင္ ကီလိုကယ္လိုရီေပါင္း ၂၃၀၀၀၀ (ႏွစ္သိန္းသံုးေသာင္းေက်ာ္)ရွိေၾကာင္းပါ။ အဲဒီ့လိုထုတ္ေပးျခင္းအားျဖင့္ ပတ္၀န္းက်င္ေလထုမွာရွိေနတဲ့ ေရခိုးေရေငြ႕ေတြရဲ႕ ဖိအားနဲ႕ ထုထည္ကို လဲ ထိန္းခ်ဳပ္ေပးေၾကာင္းပါ။ ေဘးမွာ လင့္ခ္ေပးထားတဲ့ Tree on Volume of Air Thesis ကို ဖတ္ၾကည္႕ၾကပါခင္ဗ်ာ။ အဲဒီ့လို ထုတ္လႊတ္ေပးတဲ့ အပူခ်ိန္နဲ႕ ဖိအားထိန္းခ်ဳပ္မႈကို တိတိက်က်တြက္ခ်က္ႏိုင္ ပါတယ္။ အပင္မရွိရင္ အပူခ်ိန္တက္တယ္၊ ေလထုထည္က်တယ္။ တစ္ေနရာရာမွာ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ ေလထုထည္မ်ားလာရင္ နည္းလာတဲ့ ဘက္ကုိေရြ႕ရမွာပဲ။ ေရြ႕ရင္ဘာျဖစ္မလဲ။ မုန္တိုင္းျဖစ္ၿပီေပါ့။ ေခြး က တစ္၀ုတ္၀ုတ္နဲ႕ ကၽြန္ေတာ့္ကို ေထာက္ခံေၾကာင္း တင္ျပပါတယ္။ ေခြးသိပါတယ္ခင္ဗ်ာ။ ေခြးထက္မိုက္တဲ့လူေတြမသိပါ။ 
မဇၥ်ိမက ကၽြန္ေတာ္တို႕ရယူထားတဲ့ မုန္တိုင္းဒဏ္ခံေဒသေတြကိုၾကည္႔ပါ။ အနီေရာင္စက္၀ုိင္းအႀကီးႀကီးနဲ႕ေနရာ ဟာ ပဲခူးရိုးမႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ ပဲခူးရိုးမဘယ္ေနရာမွာ ရွိသလဲဆိုတာကို ကၽြန္ေတာ္တုိ႕အရင္ကမသိရိုးအမွန္ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဒါမ်ိဳးမုန္တိုင္းႀကီးေတြျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တယ္ဆိုတာကေတာ့ ယခင္ႏွစ္ေလာက္ကတည္းက ခန္႕မွန္းမိပါတယ္။ ဒီေလာက္ျပင္းထန္မယ္လို႕ေတာ့ မထင္ဘူးေပါ့။ ဘာေၾကာင့္ဒီလုိထင္ရသလဲ။ ေအာက္ပါပံုေတြကို ဆက္ၾကည္႕ၾကည္႔ပါခင္ဗ်ာ။
ဒီပံုေတြထဲမွာပါတဲ့ သစ္လံုးတစ္လံုးရဲ႕ လံုးပတ္ဟာ ေျခာက္ေပေအာက္ထစ္ရွိပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးပံုမွာ တစ္စြန္းတစ္စျမင္ရတဲ့ သစ္ကြင္းရဲ႕အက်ယ္ကိုေတြ႕ႏိုင္ပါတယ္။ သစ္တန္တြက္ျခင္းဟာ မက္ထရစ္တန္ တြက္ျခင္းနဲ႕မတူပါဘူး။ အဲဒီ့သစ္ေတြဟာ ပဲခူးရိုးမကထုတ္ထားတာပါ။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ သစ္ေရာင္းလို႕တစ္ႏွစ္ကို ေဒၚလာ သန္း ၂၀၀ ကေန ၄၀၀ ၊ ၅၀၀ ေက်ာ္ အထိရပါတယ္။ အဲဒီ့အထဲက ေငြတစ္ခ်ိဳ႕ကို ျခံေစာင့္ဘို႕ ေခြးအမ်ား ေကၽြးေမြးေလ့က်င့္ျခင္းအတြက္ အသံုးျပဳပါတယ္။ ေခြးအေတြကို သင္တန္းေပးပို႕တဲ့ ေနရာကေတာ့ ရုစကီး ေကာင္တီလို႕ေခၚပါတယ္။ လူလိုေတြးႏိုင္တဲ့ သူမ်ားပါေနတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ သူတို႕ကို ကၽြန္ေတာ္တို႕ မရည္ရြယ္ပါဘူး။ ျပည္တြင္းျဖစ္ Dog's Servant Acadamy (DSA) နဲ႕ Dog's Servant Institute (DSIT) ေတြမွာလဲ ေခြးအမ်ားထိန္းေက်ာင္း ပံုသြင္းျခင္းကို ျပဳလုပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ရာခိုင္ႏႈန္းအမ်ားစုကေတာ့ ႏိုင္ငံျခားကဘဏ္ေတြထဲမွာ အဘမ်ား မိသားစုဆယ္သက္စားမကုန္ေအာင္ စုေဆာင္းထားရွိၾကပါတယ္။ ကိုင္တဲ့ ပိုက္ဆံအိတ္ဟာ ေဒၚလာ၃၀၀၀ေက်ာ္တန္တဲ့ ၀ံႀကီးသားမ်ားအေၾကာင္းကို ေခြးအမ်ား သြားရည္က်ေအာင္ ျပခ်င္လွပါတယ္။ ေခြးအအလုပ္ကေတာ့ အဘကိုထိရင္အူၿပီး၀ိုင္းခဲေပးဘို႕ပါပဲ။ ရရွိတဲ့ ဆုလဒ္ကေတာ့အရိုးအရင္းပါ။ အခုနအဲဒီလိုအလုပ္မ်ိဳးေတြလုပ္ႏိုင္ဘို႕ ေငြေၾကးပမာဏ ရရွိဘို႕အတြက္ကေတာ့ အထက္မွာေတြ႕ခဲ့သလို လံုးပတ္ ၈ ေပ သစ္ပင္ႀကီးေတြ တစ္ႏွစ္ကို အပင္ ၃သိန္းေလာက္ခုတ္ပစ္ရေၾကာင္းပါ။ အခုေတာ့ ကုန္သေလာက္ ရွိသြားပါၿပီ။
